Kitabın 134. ve 135. sayfalarından tanıtım amaçlı alıntı yapılmıştır.
Bununla beraber Hayreddin'in İslâm ülkeleri için yeni sayılabilecek teklifleri de var: Mesela üretilen hammadde Avrupa'ya ucuza ihraç edileceğine hiç ihraç edilmemeli, mamul madde haline getirilmelidir. İthalat ile ihracat arasında denge kurulmalıdır. Devletin ithalatı, ihracattan fazla olursa iflasa sürüklenir.
Hayreddin'in tavsiye ettiği bir başka yenilik de anonim şirketler. Sermayenin rahatça tedavül edebilmesi için yollar yapılmalı, vilayetler birbirine bağlanmalıdır. Hayreddin, sanayiin teşviki için sergilerin açılmasından, en iyi mamul ve mahsullerin mükafatlan-dırılmasından yanadır. Bir kelimeyle Paşa'nın iktisadî görüşleri, Avrupa'daki klasik iktisat görüşlerine uygundur.
Devlet, iktisadî faaliyetleri köstekleyen engelleri ortadan kaldırmalıdır. Paşa, yerli sanayii korumak için bir tarife siyaseti takib etmenin lüzumundan da bahseder. Ama tavsiyeleri daha çok ampirik bir mahiyet taşır. Yani Paşa, okuduğundan çok, Tu-nus'daki tecrübelerinden faydalanır; tavsiyeleri de, tecessüsleri de amelî'yi ön plana alır.
Hayreddin, çağının iktisat nazariyelerinden ne kadar haberdardı bilmiyoruz. Kimleri okumuştu, kestirmek güç. Muhakkak olan şu ki devlet ve iktisadî faaliyetlerle ilgili görüşleri Avrupa'dan iktibas edilmiş bir çözüm yolu olmaktan çok, İslâm ülkelerinde hakim olan nizamsızlığa karşı İslâmi bir tepkiyi ifade etmektedir.
Hayreddin devletten ne istiyordu? Kanunları tatbik etmesini, teb' anın can ve mal güvenliğini sağlamasını. Sonra vergiler toplanmalı, memur maaşları muntazaman ödenmeliydi. Unutmayalım ki Hayreddin bir İslâm devlet adamıdır. O, insanı bir "homo ekonomikus" olarak ele almaz, alamaz. Ona göre iktisadî faaliyet, devleti güçlendirecek bir faaliyettir. Yani bir gaye değil, bir vasıta. Bir yerde liberallerden çok merkantilistlere yakındır. İslâm'ın iktisadî çöküşünden keyfî idareyi sorumlu tutar. Avrupa'nın bu sahadaki üstünlüğü ise meşrutiyetin eseridir.
Bir kelimeyle, Akvemü'l-Mesâlik bir terkiptir. İslâm ve Batı dü-şüncesiyle İslâm ve Batı müesseselerinin, İslâmî planda, ampirik bir terkibi. Zira muhatabı önce İslâm dünyası, sonra da Avrupa'dır.
Avrupa'nın üstünlüğü
Hayreddin de çağdaşı olan aydınlar gibi Avrupa'ya hayran. Batı'nın faikiyeti Akvemü'l-Mesâlik'in laytmotivlerinden [sık sık tekrarlanan konularından] biri. Tunuslu'nun kafasını kurcalayan sual şu: İslâm rnedeniyetiyle Hıristiyan medeniyeti aşağı yukarı aynı prensiplerden yola çıkmış. Neden birisi alçalırken öteki kemalin zirvesinde? Avrupa'nın ilerlemesi coğrafî bir sebepten mi? iklimi mi daha güzel? Toprağı mı daha bereketli? Hayır. Irkî bir üstünlük de söz konusu olamaz. Hıristiyanlık desek? Ne münasebet. Avrupa'da dinle devlet ayrılmıştır. Eğer Hıristiyanlık dünyevî ilerlemeye sebep olsaydı, Papalık devletinin, Avrupa'nın en geri değil, en ileri devleti olması gerekirdi. O halde "Avrupa'nın üstünlüğü", akdemiyetinin eseri. Başka bir söyleyişle geriliğimizin sebebi: "Adalet ve hürriyet esası üzere kurulan tanzimat ve tensikatdan müstentic maârif ve fünûnda Avrupalıların terakki ve tekaddümü".
Daha sonra aynı suali başka bir ifadeyle tekrarlayan Avrupalı sosyologların vardığı hüküm de bu değil mi? Başka bir ifadeyle dedik, çünkü onlara göre, Batı'nın üstünlüğünü yapan kapitalizmdir. Peki öyleyse, Osmanlı neden kapitalizme geçememiş? Geçememiş, çünkü Avrupa ondan önce davranıp müesseselerini kurmuş ve Osmanlı iktisadiyatının o istikamette gelişmesini önlemiş. Paşa der ki, adalet ve hürriyet olmadan Avrupa'nın seviyesine yükselemeyiz. Adalet ve hürriyet ise İslâm'ın temeli. Şüphe yok, ama Avrupalıların bu temel üzerinde kurdukları siyasî ve içtimaî Müesseselerini neden benimsemesinler? Eğer bu müesseseler hikmete uygunsa?
Bu kitabı KitapGalerisi'nden bu linke tıklayarak satın alabilirsiniz.Hayreddin'in tavsiye ettiği bir başka yenilik de anonim şirketler. Sermayenin rahatça tedavül edebilmesi için yollar yapılmalı, vilayetler birbirine bağlanmalıdır. Hayreddin, sanayiin teşviki için sergilerin açılmasından, en iyi mamul ve mahsullerin mükafatlan-dırılmasından yanadır. Bir kelimeyle Paşa'nın iktisadî görüşleri, Avrupa'daki klasik iktisat görüşlerine uygundur.
Devlet, iktisadî faaliyetleri köstekleyen engelleri ortadan kaldırmalıdır. Paşa, yerli sanayii korumak için bir tarife siyaseti takib etmenin lüzumundan da bahseder. Ama tavsiyeleri daha çok ampirik bir mahiyet taşır. Yani Paşa, okuduğundan çok, Tu-nus'daki tecrübelerinden faydalanır; tavsiyeleri de, tecessüsleri de amelî'yi ön plana alır.
Hayreddin, çağının iktisat nazariyelerinden ne kadar haberdardı bilmiyoruz. Kimleri okumuştu, kestirmek güç. Muhakkak olan şu ki devlet ve iktisadî faaliyetlerle ilgili görüşleri Avrupa'dan iktibas edilmiş bir çözüm yolu olmaktan çok, İslâm ülkelerinde hakim olan nizamsızlığa karşı İslâmi bir tepkiyi ifade etmektedir.
Hayreddin devletten ne istiyordu? Kanunları tatbik etmesini, teb' anın can ve mal güvenliğini sağlamasını. Sonra vergiler toplanmalı, memur maaşları muntazaman ödenmeliydi. Unutmayalım ki Hayreddin bir İslâm devlet adamıdır. O, insanı bir "homo ekonomikus" olarak ele almaz, alamaz. Ona göre iktisadî faaliyet, devleti güçlendirecek bir faaliyettir. Yani bir gaye değil, bir vasıta. Bir yerde liberallerden çok merkantilistlere yakındır. İslâm'ın iktisadî çöküşünden keyfî idareyi sorumlu tutar. Avrupa'nın bu sahadaki üstünlüğü ise meşrutiyetin eseridir.
Bir kelimeyle, Akvemü'l-Mesâlik bir terkiptir. İslâm ve Batı dü-şüncesiyle İslâm ve Batı müesseselerinin, İslâmî planda, ampirik bir terkibi. Zira muhatabı önce İslâm dünyası, sonra da Avrupa'dır.
Avrupa'nın üstünlüğü
Hayreddin de çağdaşı olan aydınlar gibi Avrupa'ya hayran. Batı'nın faikiyeti Akvemü'l-Mesâlik'in laytmotivlerinden [sık sık tekrarlanan konularından] biri. Tunuslu'nun kafasını kurcalayan sual şu: İslâm rnedeniyetiyle Hıristiyan medeniyeti aşağı yukarı aynı prensiplerden yola çıkmış. Neden birisi alçalırken öteki kemalin zirvesinde? Avrupa'nın ilerlemesi coğrafî bir sebepten mi? iklimi mi daha güzel? Toprağı mı daha bereketli? Hayır. Irkî bir üstünlük de söz konusu olamaz. Hıristiyanlık desek? Ne münasebet. Avrupa'da dinle devlet ayrılmıştır. Eğer Hıristiyanlık dünyevî ilerlemeye sebep olsaydı, Papalık devletinin, Avrupa'nın en geri değil, en ileri devleti olması gerekirdi. O halde "Avrupa'nın üstünlüğü", akdemiyetinin eseri. Başka bir söyleyişle geriliğimizin sebebi: "Adalet ve hürriyet esası üzere kurulan tanzimat ve tensikatdan müstentic maârif ve fünûnda Avrupalıların terakki ve tekaddümü".
Daha sonra aynı suali başka bir ifadeyle tekrarlayan Avrupalı sosyologların vardığı hüküm de bu değil mi? Başka bir ifadeyle dedik, çünkü onlara göre, Batı'nın üstünlüğünü yapan kapitalizmdir. Peki öyleyse, Osmanlı neden kapitalizme geçememiş? Geçememiş, çünkü Avrupa ondan önce davranıp müesseselerini kurmuş ve Osmanlı iktisadiyatının o istikamette gelişmesini önlemiş. Paşa der ki, adalet ve hürriyet olmadan Avrupa'nın seviyesine yükselemeyiz. Adalet ve hürriyet ise İslâm'ın temeli. Şüphe yok, ama Avrupalıların bu temel üzerinde kurdukları siyasî ve içtimaî Müesseselerini neden benimsemesinler? Eğer bu müesseseler hikmete uygunsa?
kitap
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder